Portal de Periódicos da CAPES

Europese identiteit en Europees burgerschap als constructie, feit en fictie

2000; Wiley; Volume: 15; Issue: 4 Linguagem: Holandês

1600-0706

Dirk Jacobs, Richard Maier,

European Cultural and National Identity

Wat is Europa? Het lijkt een triviale vraag waarop snel een antwoord te geven valt. Tot je eraan begint. Als we er de wereldkaart bij pakken, kan Europa aangeduid worden als het gerafelde uiteinde van de Euraziatische landmassa. Er is echter hoegenaamd geen consensus over waar dit stuk precies begint (de Oeral?) en het getuigt eigenlijk van slordig terminologiegebruik wanneer men Europa een zelfstandig continent noemt. Europa aardrijkskundig afbakenen is al een problematische bezigheid, het wordt nog een stuk moeilijker als men Europa op historische en culturele gronden wil gaan omschrijven, zonder zich daarbij gemakshalve te beperken tot bestaande politiek-institutionele entiteiten zoals de Europese Unie of de Raad van Europa als referentiepunt. Waar moet men de lijn trekken? Om maar iets te noemen, kan men eigenlijk zomaar de Middellandse Zee als geschiedkundige en culturele grens van Europa beschouwen? Wie refereert aan het Oude Griekenland of het Romeinse Rijk als bakermat van de Europese beschaving, kan immers bezwaarlijk een onderscheid tussen het noordelijk, oostelijk en zuidelijk Middellands Zeegebied hard maken. Wie het Christendom als basis voor de Europese geschiedenis en cultuur wil zien, moet dan weer erkennen dat het christelijk monothei sme oorspronkelijk uit de Aziatische periferie (het Midden-Oosten) afkomstig is en zich in het Noorden en Westen pas na een flink millennium volledig wist te ontwikkelen. En behoren Bosnie, Kosova en Albanie niet tot Europa omdat daar al van oudsher vele moslims wonen? Wie naar het rijk van Karel de Grote of naar het imperium van Keizer Karel refereert, sluit de Scandinavische landen dan weer uit. En zo kunnen we nog een tijdje doorgaan. Het aanduiden van het vertrekpunt van het Europese culturele erfgoed, is geen sinecure en vormt wellicht zelfs een onzinnige exercitie. Als we een auteur als Morin (1987) mogen geloven, valt er simpelweg geen historisch funderend principe voor Europa te onderscheiden. Uiteindelijk is Europa een vrij vage notie met onzekere grenzen. In zijn essay 'Thinking Europe' concludeert Morin daarom dat de complexe identiteit van Europa enkel gevat kan worden als men bereid is alle onzekerheden, ambigui teiten en contradicties in rekenschap te nemen. De historische en culturele eenheid van Europa kan slechts beschreven worden als een veelkoppig monster, getekend door vele contradicties (recht versus dwang, democratie versus oppressie, spiritualiteit versus materialisme, rede versus mythe). Europa is een amalgaam van diversiteiten en contradicties, wat de mogelijkheid schept te kiezen tussen de vele tegenstrijdige elementen uit het verleden om een Europese identiteit aan te duiden. Geen wonder dus, dat er binnen de Europese Unie de politiek-institutionele entiteit waarop wij ons hier wensen te concentreren ook verschillende toekomstvisies bestaan op Europa.