Portal de Periódicos da CAPES

At the crossroads of nationalism: Huizinga, Pirenne and the Low Countries in Europe1

2010; Taylor & Francis; Volume: 17; Issue: 2 Linguagem: Inglês

10.1080/13507481003660837

1469-8293

Jo Tollebeek,

Historical Influence and Diplomacy

Abstract Johan Huizinga and Henri Pirenne belong to the most prominent historians of the twentieth century. The fame of the former is most of all based on Herfsttij der Middeleeuwen (1919), a fascinating study of the Burgundian culture; the latter is widely considered as the innovator of the economic and urban history of the Middle Ages. But both historians were equally highly preoccupied by the question as to which position their countries – the Netherlands in the case of Huizinga, Belgium in the case of Pirenne – should take up in Europe and what were the responsibilities of these engagements in an international community. This preoccupation is the subject of this essay. It tells the story of diplomats from small countries, of disappointment through war and of national pride, a story also in which positions changed repeatedly. Keywords: nationalismhistoriographythe NetherlandsBelgiumJohan HuizingaHenri Pirenne Notes 1. An earlier version (in Dutch) of this article appeared in the Belgisch Tijdschrift voor Filologie en Geschiedenis. 2. For biographical details: Lyon Lyon, B. 1974. Henri Pirenne: A Biographical and Intellectual Study Ghent [Google Scholar], Henri Pirenne: A Biographical and Intellectual Study and Van der Lem Van der Lem, A. 1993. Johan Huizinga. Leven en werk in beelden en documenten Amsterdam [Google Scholar], Johan Huizinga. Leven en werk in beelden en documenten (for critical comments on both biographies: Blockmans Blockmans, W. 1975. Mandarijnenhulde en wetenschapsgeschiedenis. Handelingen der Maatschappij voor Geschiedenis en Oudheidkunde te Gent, 29: 27–38. new series [Google Scholar], "Mandarijnenhulde en wetenschapsgeschiedenis," 27–38 and Tollebeek Tollebeek, J. 1994. Het ethisch teveel. Kanttekeningen bij twee recente Huizinga–beelden. Biografie Bulletin, 4: 27–37. [Google Scholar], "Het ethisch teveel. Kanttekeningen bij twee recente Huizinga-beelden," 27–37). Excellent overviews are given by Ebels-Hoving Ebels-Hoving, B. 1981. "Henri Pirenne (1862–1935)". In Historici van de twintigste eeuw Edited by: Huussen, A.H. Jr, Kossmann, E.H. and Renner, H. 26–40. Utrecht, Antwerp and Amsterdam [Google Scholar], "Henri Pirenne (1862–1935)" and Krul Krul, W.E. 1981. "Johan Huizinga (1872–1945)". In Historici van de twintigste eeuw Edited by: Huussen, A.H. Jr, Kossmann, E.H. and Renner, H. 94–109. Utrecht, Antwerp and Amsterdam [Google Scholar], "Johan Huizinga (1872–1945)," 26–40 and 94–109; Kossmann Kossmann, E.H. 1995. "J. Huizinga (1872–1945)". In Vergankelijkheid en continuïteit. Opstellen over geschiedenis 225–51. Amsterdam [Google Scholar], "J. Huizinga (1872–1945)," 225–51 and Boone Boone, M. 2006. Henri Pirenne (1862–1935): godfather van de Gentse historische school?. Handelingen der Maatschappij voor Geschiedenis en Oudheidkunde te Gent,, 60: 3–19. new series[Crossref] , [Google Scholar], "Henri Pirenne (1862–1935): godfather van de Gentse historische school?," 3–19. 3. Van der Lem Van der Lem, A. 1988. "Johan Huizinga (1872–1945). Voorbeeld zonder school". In Illustere historici. Werk en invloed van toonaangevende geschiedschrijvers Edited by: Smits, M. 104–30. Nijmegen [Google Scholar], "Johan Huizinga (1872–1945). Voorbeeld zonder school," 104–30. 4. Huizinga Huizinga, J. 1989–1991. Briefwisseling Edited by: Hanssen, L., Krul, W.E. and van der Lem, A. 3 vols, Utrecht and Antwerp [Google Scholar], Verzamelde werken (Haarlem, 1948–1953), 9 vols [henceforth VW] and idem, Briefwisseling, ed. Hanssen, Krul and Van der Lem (Utrecht and Antwerp, 1989–1991). 3 vols [henceforth BW]. 5. This is demonstrated inter alia by Van Caenegem Van Caenegem, R.C. 1987. Henri Pirenne. Naar aanleiding van de honderdste verjaardag van zijn benoeming te Gent. Mededelingen van de Koninklijke Academie voor Wetenschappen, Letteren en Schone Kunsten van België, Klasse der Letteren, 49(1): 85–105. [Google Scholar], "Henri Pirenne. Naar aanleiding van de honderdste verjaardag van zijn benoeming te Gent," 85–105, but also – more literally – by the use of the wrong photo in Pomian Pomian, K. 1986. "L'heure des Annales. La terre – les hommes – le monde". In Les lieux de mémoire, vol. 2: La Nation Edited by: Nora, P. vol. 1, 377–429. Paris [Google Scholar], "L'heure des Annales. La terre – les hommes – le monde," in Nora, ed., Les lieux de mémoire, vol. 2/1, 406, no. 64. However, much of Pirenne's work has now been assembled in the Digithèque Henri Pirenne, Digithèque Henri Pirenne: http://digitheque.ulb.ac.be/fr/digitheque-henri-pirenne/index.html [Google Scholar] which is being created by the libraries of the Université libre de Bruxelles: see http://digitheque.ulb.ac.be/fr/digitheque-henri-pirenne/index.html 6. BW, vol. 1, 93–4, 99–100, 105 and 202. Cf. Huizinga Huizinga, J. 1950. "Henri Pirenne. (Verviers 22 December 1862 – Ukkel 24 October 1935)". In Verzamelde werken vol. 6, 501–7. Haarlem [Google Scholar], "Henri Pirenne (Verviers 22 December 1862 – Ukkel 24 October 1935)," in VW, vol. 6, 501. For Huizinga's 'workshop': Leiden, University Library Huizinga Archive in Leiden. University Library. Dousa [Google Scholar] (Special Collections), Huizinga Archive [henceforth LUB], 122. 7. , "De l'enseignement de l"histoire en Allemagne," 88–100 and A Godefroid Kurth à l'occasion du 25e anniversaire de son cours pratique d'histoire. See Gérin Gérin, P. 1987. La condition de l'historien et l'histoire nationale en Belgique à la fin du 19e et au début du 20e siècle. Storia della Storiografia, 11: 64–103. [Google Scholar], "La condition de l'historien et l'histoire nationale en Belgique à la fin du 19e et au début du 20e siècle," 64–103 and Tollebeek Tollebeek, J. 1994. "De machinerie van de geschiedenis. De uitbouw van een historische infrastructuur in Nederland en België". In De ijkmeesters. Opstellen over de geschiedschrijving in Nederland en België 17–35. Amsterdam [Google Scholar], "De machinerie van de geschiedenis. De uitbouw van een historische infrastructuur in Nederland en België," in idem, De ijkmeesters. Opstellen over de geschiedschrijving in Nederland en België, 17–35. 8. , L'origine et les développements des cours pratiques d'histoire dans l'enseignement supérieur en Belgique and idem, L'enseignement supérieur de l'histoire. Notes et impressions de voyage. Allemagne – Ecosse – Angleterre – Hollande – Belgique. For the relationship between Fredericq and Pirenne, who were not 'kindred spirits': Van Werveke Van Werveke, H. 1979. Paul Fredericq in de spiegel van zijn dagboek Brussels Mededelingen van de Koninklijke Academie voor Wetenschappen, Letteren en Schone Kunsten van België 41, 1 [Google Scholar], Paul Fredericq in de spiegel van zijn dagboek, 49–55 and 81–82; Coppens Coppens, E.C. 1990. Paul Fredericq Ghent [Google Scholar], Paul Fredericq, 167–77 and Tollebeek Tollebeek, J. 2008. Fredericq & Zonen. Een antropologie van de moderne geschiedwetenschap Amsterdam [Google Scholar], Fredericq & Zonen. Een antropologie van de moderne geschiedwetenschap, passim (see also Pirenne Pirenne, H. 1924. Notice sur Paul Fredericq. Annuaire de l'Académie Royale de Belgique, : 311–72. [Google Scholar], "Notice sur Paul Fredericq," in Annuaire de l'Académie Royale de Belgique [1924]: 311–72). 9. Pirenne's most important studies of urban history were collected posthumously in Pirenne Pirenne, H. 1939. Les villes et les institutions urbaines 2 vols, Paris [Google Scholar], Les villes et les institutions urbaines, 2 vols; Pirenne Pirenne, H. 1927. Les villes du Moyen Age. Essai d'histoire économique et sociale Brussels [Google Scholar] himself published a synthesis under the title Les villes du Moyen Age. Essai d'histoire économique et sociale. See Van Uytven Van Uytven, R. 1986. Les origines des villes dans les anciens Pays–Bas. jusque vers 1300. La fortune historiographique des thèses d'Henri Pirenne, : 13–26. special issue, Archief- en Bibliotheekwezen in België no. 28 [Google Scholar], "Les origines des villes dans les anciens Pays-Bas (jusque vers 1300)" and Prevenier Prevenier, W. "Henri Pirenne et les villes des anciens Pays-Bas au bas moyen âge (XIVe–XVe siècles)." La fortune historiographique des thèses d"Henri Pirenne, special issue, Archief- en Bibliotheekwezen in België no. 28 (1986): 27–50 [Google Scholar], "Henri Pirenne et les villes des anciens Pays-Bas au bas moyen âge (XIVe–XVe siècles)," 13–26 and 27–50, and Verhulst Verhulst, A. 1986. L'historiographie concernant l'origine des villes dans les anciens Pays-Bas depuis la mort de Henri Pirenne (1935). Henri Pirenne. De la cité de Liège à la ville de Gand, : 107–16. special issue, Cahiers de Clio no. 86 [Google Scholar], "L'historiographie concernant l'origine des villes dans les anciens Pays–Bas depuis la mort de Henri Pirenne (1935)," 107–16. 10. Inter alia Huizinga Huizinga, J. 1948. "De opkomst van Haarlem". In Verzamelde werken vol. 1, 203–364. Haarlem [Google Scholar], "De opkomst van Haarlem," in VW, vol. 1, 208–9 and BW, vol. 1, 214. On Huizinga as an urban historian: J. Kossmann-Putto, "Huizinga als mediaevist in Groningen" in the collection of essays on Groningen medievalists edited by Santing Santing, C., ed. 1997. De geschiedenis van de Middeleeuwen aan de Groningse Universiteit 1614–1939 Hilversum [Google Scholar], De geschiedenis van de Middeleeuwen aan de Groningse Universiteit 1614–1939. 11. Pirenne Pirenne, H. 1900. La nation belge Brussels [Google Scholar], La nation belge. 12. In a postwar lecture he would explicitly deny any responsibility for the popularity of this concept: Pirenne Pirenne, H. 1919. Le pangermanisme et la Belgique Brussels [Google Scholar], Le pangermanisme et la Belgique, 19, n. 1. See Stengers Stengers, J. "La Belgique, un accident d"histoire?" A l'enseigne de la Belgique nouvelle, special issue, Revue de l'Université de Bruxelles no. 3–4 (1989): 17–34 [Google Scholar], "La Belgique, un accident d'histoire?," 19–20. 13. Cf. De Schryver De Schryver, R. 1988. Vlaams bewustzijn en interpretatie van het Belgische verleden. Vragen rond wederzijdse beïnvloeding. Handelingen der Koninklijke Zuidnederlandse Maatschappij voor Taal- en Letterkunde en Geschiedenis, 42: 73–92. [Google Scholar], "Vlaams bewustzijn en interpretatie van het Belgische verleden. Vragen rond wederzijdse beïnvloeding," 87–90. 14. Pirenne Pirenne, H. Histoire de Belgique, 8 vols. Brussels, 1900–1932 [Google Scholar], Histoire de Belgique, vol. 1, viii–ix. 15. Stecher Stecher, J. 1859. Flamands et Wallons Liège [Google Scholar], Flamands et Wallons. See Vercauteren Vercauteren, F. 1959. Cent ans d'histoire nationale en Belgique vol. 1, Brussels [Google Scholar], Cent ans d'histoire nationale en Belgique, vol. 1, 186–7 (where other 'forerunners' are also discussed at 142–4 and 150–3) and Prevenier Prevenier, W. "Pirenne à Gand." Henri Pirenne. De la cité de Liège à la ville de Gand, special issue, Cahiers de Clio no. 86 (1986): 23–44 [Google Scholar], "Pirenne à Gand," 33–4 and 44. 16. For an overview of these older histories: Tollebeek Tollebeek, J. 1994. "Enthousiasme en evidentie. De negentiende-eeuwse Belgisch-nationale geschiedschrijving". In De ijkmeesters. Opstellen over de geschiedschrijving in Nederland en België 57–74. Amsterdam [Google Scholar], "Enthousiasme en evidentie. De negentiende-eeuwse Belgisch-nationale geschiedschrijving," 57–74 (with further bibliography) and Peeters Peeters, E. 2003. Het labyrint van het verleden. Natie, vrijheid en geweld in de Belgische geschiedschrijvinig 1787–1850 Leuven [Google Scholar], Het labyrint van het verleden. Natie, vrijheid en geweld in de Belgische geschiedschrijvinig 1787–1850. 17. Pirenne, Histoire de Belgique, vol. 1, viii and xi; the term 'microcosme' also appears in idem, La nation belge, 2–3. 18. Lamprecht Lamprecht, K. 1895. Deutsche Geschichte vol. 3, Berlin [Google Scholar], Deutsche Geschichte, vol. 3, 190. For the relationship between Lamprecht and Pirenne: Lyon Lyon, B. 1966. The letters of Henri Pirenne to Karl Lamprecht (1894–1915). Handelingen van de Koninklijke Commissie voor Geschiedenis, 132: 161–231. ed. [Google Scholar], ed., "The letters of Henri Pirenne to Karl Lamprecht (1894–1915)," 161–231 and Sproemberg Sproemberg, H. 1971. "Pirenne und die deutsche Geschichtswissenschaft". In Mittelalter und demokratische Geschichtsschreibung. Ausgewählte Abhandelungen 377–446. Berlin [Google Scholar], "Pirenne und die deutsche Geschichtswissenschaft," 407–26. 19. Inter alia , "Onze gouden eeuw "sociaal-psychisch" bekeken," in VW, vol. 2, 404–11 and idem, "Review of K. Lamprecht, Einführung in das historische Denken (1912)", in VW, vol. 7, 233–4. For Huizinga's own ideas on the theory of history: Tollebeek Tollebeek, J. 1990. De toga van Fruin. Denken over geschiedenis in Nederland sinds 1860 Amsterdam [Google Scholar], De toga van Fruin. Denken over geschiedenis in Nederland sinds 1860, 197–257 and Krul Krul, W.E. 1995. "Huizinga's definitie van de geschiedenis". In De taak der cultuurgeschiedenis 241–339. Groningen J. Huizinga [Google Scholar], "Huizinga's definitie van de geschiedenis," 241–339. See also Oestreich Oestreich, G. 1973. "Huizinga, Lamprecht und die deutsche Geschichtsphilosophie: Huizingas Groninger Antrittsvorselung von 1905". In WJohan Huizinga 1872–1972. Papers delivered to the Johan Huizinga conference Groningen 11–15 December 1972 Edited by: Koops, R.H., Kossmann, E.H. and van der Plaat, G. 1–28. The Hague [Google Scholar], "Huizinga, Lamprecht und die deutsche Geschichtsphilosophie: Huizingas Groninger Antrittsvorselung von 1905," 1–28 and – more generally – Dorsman Dorsman, L.J. 1989. Periodisering als integrale benadering. Nederlandse historici in het fin de siècle. Theoretische Geschiedenis, 16: 277–96. [Google Scholar], "Periodisering als integrale benadering. Nederlandse historici in het fin de siècle," 277–96. 20. A view of Pirenne's years of foreign study is given in Rion, ed., "La correspondence entre G. Kurth et H. Pirenne (1880–1913)," 147–255. The choice of the auxiliary disciplines and the motives behind that choice are dealt with at considerable length by Dhondt Dhondt, J. 1976. "Henri Pirenne: historien des institutions urbaines". In Machten en mensen. De belangrijkste studies van Jan Dhondt over de geschiedenis van de 19e en 20e eeuw 53–119. Ghent [Google Scholar], "Henri Pirenne: historien des institutions urbaines," 53–119, a demythologising article originally dating from 1966 (see the response of Lyon Lyon, B. 1975. A reply to Jan Dhondt's critique of Henri Pirenne. Handelingen der Maatschappij voor Geschiedenis en Oudheidkunde te Gent, 29: 3–25. new series [Google Scholar], "A reply to Jan Dhondt's critique of Henri Pirenne," 3–25). 21. Ebels-Hoving, "Pirenne," 33. 22. Pirenne Pirenne, H. 1897. Une polémique historique en Allemagne. Revue historique, 64: 50–7. [Google Scholar], "Une polémique historique en Allemagne," 50–7 (for the essay on urban history, see the collection referred to in note 9). 23. Lyon, Pirenne, 205, n. 10. 24. Erdmann Erdmann, K.D. 1987. Die Oekumene der Historiker. Geschichte der Internationalen Historikerkongresse und des Comité International des Sciences Historiques Göttingen [Google Scholar], Die Oekumene der Historiker. Geschichte der Internationalen Historikerkongresse und des Comité International des Sciences Historiques, 71 and 92–3. 25. Quoted in Lyon and Lyon Lyon, B. and Lyon, M. 1965. Maurice Prou, ami de Henri Pirenne. Le Moyen Age, 71: 71–107. [Google Scholar], "Maurice Prou, ami de Henri Pirenne," 99. 26. See Uyttebrouck Uyttebrouck, A. 1986. Henri Pirenne et les ducs de Bourgogne. La fortune historiographique des thèses d'Henri Pirenne, : 87–111. special issue, Archief- en Bibliotheekwezen in België no. 28 [Google Scholar], "Henri Pirenne et les ducs de Bourgogne," 87–111. Cf. also Prevenier and Blockmans Prevenier, W. and Blockmans, W. 1983. De Bourgondische Nederlanden Antwerp [Google Scholar], De Bourgondische Nederlanden, 207–10. 27. Carlier Carlier, Ph. 1985. Contribution à l'étude de l'unification bourguignonne dans l'historiographie nationale belge de 1830 à 1914. Belgisch Tijdschrift voor Nieuwste Geschiedenis, 16: 1–24. [Google Scholar], "Contribution à l'étude de l'unification bourguignonne dans l'historiographie nationale belge de 1830 à 1914," 1–24. 28. Pirenne Pirenne, H. 1908–1909. The formation and constitution of the Burgundian state (fifteenth and sixteenth centuries). American Historical Review, 14: 477–502. [Google Scholar], "The formation and constitution of the Burgundian state (fifteenth and sixteenth centuries)," 477–502. A German version appeared in the Jahrbuch für Gesetzgebung, Verwaltung und Volkswirtschaft, 33 (1909), 895–925; the French original was only published in 1986 (in La fortune historiographique, 155–82). 29. Krul Krul, W.E. 1990. Historicus tegen de tijd. Opstellen over leven en werk van J. Huizinga Groningen [Google Scholar], Historicus tegen de tijd. Opstellen over leven en werk van J. Huizinga, 152–3 and 243; the lectures notes in LUB, 27. 30. "Verslag van de vergadering der leden van het Historisch Genootschap, gehouden op Zaterdag 1 april 1911 in het gebouw voor Kunsten en Wetenschappen te Utrecht," in lxxiv–xci. Cf. Bos et al. Bos, Th.S.H.Van Herwijnen, G. 1989. Oud Fonds. Systematisch overzicht van alle uitgaven, mededelingen en bijdragen verschenen in publicaties van het Historisch Genootschap, 1845–1969 The Hague [Google Scholar], Oud Fonds. Systematisch overzicht van alle uitgaven, mededelingen en bijdragen verschenen in publicaties van het Historisch Genootschap, 1845–1969, nos 11 and 1092. See also BW, vol. 1, 202–3. 31. Huizinga Huizinga, J. 1948. "Uit de voorgeschiedenis van ons nationaal besef". In Verzamelde werken vol. 2, 97–160. Haarlem [Google Scholar], "Uit de voorgeschiedenis van ons nationaal besef," in VW, vol. 2, 97–160. See , "Une génération d'historiens devant le phénomène bourguignon," 73–90 (also in Jongkees Jongkees, A.G. 1990. Burgundica et varia. Keuze uit de verspreide opstellen Hilversum [Google Scholar], Burgundica et varia. Keuze uit de verspreide opstellen, 131–49; cf. idem, "Johan Huizinga 1872–1945," 307–9). 32. Inter alia , "Een geschiedenis van België" and "Een Nederlandsche geschiedenis van België." 33. Quoted in Dorsman Dorsman, L. 1990. G.W. Kernkamp. Historicus en democraat 1864–1943 Groningen [Google Scholar], G.W. Kernkamp. Historicus en democraat 1864–1943, 61. 34. , "Un grand historien belge. M. Henri Pirenne," 116–20 (esp. 118–19) and – for the essay of 1907 – idem, "Hedendaagse geschiedschrijvers," in idem, Historie en leven, vol. 3, 186–213 (esp. 209–10 and 213). 35. Articles by H.Th. Colenbrander (La Gazette de Hollande), S. Muller Fzn. (De Amsterdammer), H. Obreen (Nieuwe Rotterdamsche Courant), H. Brugmans (Propria Cures) and G.W. Kernkamp (Vragen des Tijds), all reprinted in Manifestation Pirenne, 116–20, 120–7, 148–52, 161–5 and 192–216. Kernkamp's Kernkamp, G.W. 1931. Van menschen en tijden, vol. 1: Studiën over geschiedschrijvers Haarlem [Google Scholar] article also appeared in his Van menschen en tijden, vol. 1: Studiën over geschiedschrijvers 206–40 (cf. also the fragment in Henri Pirenne. Hommages et souvenirs 1938. Henri Pirenne. Hommages et souvenirs 2 vols, Brussels [Google Scholar] (Brussels 1938), vol. 1, 78–80). 36. Huizinga wrote: "He who forges a new and living picture from history of the growth of a nation enriches and strengthens the life of the nation itself. Belgium has reason to pay tribute to Pirenne in circles wider than those of scholars alone." (Manifestation Pirenne, 78). From the Dutch side, the jubilee issue of L'Appel also contained contributions from C.H.Th. Bussemaker, Gb. Brom, H. Brugmans, H.Th. Colenbrander, H. Obreen, P.J. Blok and R. Fruin (ibid., 66, 69, 72–3, 81, 88 and 90–1). 37. BW, vol. 1, 120 and Manifestation Pirenne, 3–7 and 101. Incidentally, seats on the honorary committee were also occupied by P.J. Blok, Gb. Brom, H. Brugmans, H.Th. Colenbrander, R. Fruin, G.W. Kernkamp, S. Muller Fzn. and O.A. Oppermann – in other words anyone who counted for anything in the Dutch historical world. 38. Manifestation Pirenne, 46–8. 39. Manifestation Pirenne, 32–3. 40. See Pirenne, Hommages et souvenirs, vol. 2, 612 and 614. Both wrote a contribution to the commemorative volume compiled by Pirenne's former students in 1937 (Obreen, "De oorsprong der Middelburgsche abdij. Een kerkhistorisch onderzoek" and Unger Unger, W.S. 1937. "Aanteekening over den tol van Iersekeroord". In Etudes dédiées à la mémoire de Henri Pirenne par ses anciens élèves 351–6. Brussels [Google Scholar], "Aanteekening over den tol van Iersekeroord," 217–27 and 351–6). For biographical details: Zilverberg Zilverberg, S.B.J. art. 1985. Obreen Obreen, H. 1937. "De oorsprong der Middelburgsche abdij. Een kerkhistorisch onderzoek". In Etudes dédiées à la mémoire de Henri Pirenne par ses anciens élèves 217–27. Brussels , Henri Guillaume Arnaud. Biografisch Woordenboek van Nederland, 2: 409–10. [Google Scholar], art, "Obreen, Henri Guillaume Arnaud" and Kluiver Kluiver, J.H. 1989. Unger, Willem Sybrand. Biografisch Woordenboek van Nederland, 3: 604–6. art [Google Scholar], art. "Unger, Willem Sybrand," vol. 2, 1985, 409–10 and vol. 3, 1989, 604–6 and recently van den Oord Van den Oord, A. 1996. W.S. Unger (1889–1963). Een eigengereid economisch historicus The Hague [Google Scholar], W.S. Unger (1889–1963). Een eigengereid economisch historicus ('s-Gravenhage 1996) (on his relationship with Pirenne: 17–21). 41. Manifestation Pirenne, 51–58 (quotation: 56–7). For the Fondation Pirenne: ibid., 217–30 (with Huizinga as a subscriber, 222). He would explicitly take back these optimistic words about his life in 1917: La destinée s'est vengée. (See Lyon, Pirenne, 195, n. 95 and 265). 42. See BW, vol. 1, 162. For the celebration of the tricentenary: Academia Groningana 29 Juni–1 Juli 1914. Verslag van de herdenking van het derde eeuwfeest der Universiteit te Groningen uitgegeven in opdracht van den Academischen Senaat. 43. Lyon, ed., "The letters of Pirenne to Lamprecht," 228. 44. , "Geschiedenis der Universiteit gedurende de derde eeuw van haar bestaan," in Academia Groningana MDCXVI–MCMXIV. Gedenkboek ter gelegenheid van het derde eeuwfeest der Universiteit te Groningen uitgegeven in opdracht van den Academischen Senaat (Groningen 1914) 1–238 (VW, vol. 8, 36–339) and idem, "Over de geschiedenis der Universiteit te Groningen," in VW, vol. 8, 340–50. 45. BW, vol. 1, 164. An outstanding general overview of Belgium in the First World War is offered by de Schaepdrijver De Schaepdrijver, S. 1997. De Groote Oorlog. Het koninkrijk België tijdens de Eerste Wereldoorlog Amsterdam [Google Scholar], De Groote Oorlog. Het koninkrijk België tijdens de Eerste Wereldoorlog. A narrower focus on the events in Ghent is provided by Vanacker Vanacker, D. 2006. Het activistisch avontuur Ghent [Google Scholar], Het activistisch avontuur. 46. Lyon, Pirenne, 108–11 and 197 (cf. 142, the letter to Prou). 47. See Schwabe Schwabe, K. 1969. Wissenschaft und Kriegsmoral. Die deutschen Hochschullehrer und die politischen Grundfragen des Ersten Weltkrieges Groningen [Google Scholar], Wissenschaft und Kriegsmoral. Die deutschen Hochschullehrer und die politischen Grundfragen des Ersten Weltkrieges and, specifically on the historians, Klein Klein, F. 1965. "Die deutschen Historiker im ersten Weltkrieg". In Studien über die deutsche Geschichtswissenschaft Edited by: Streisand, J. vol. 1, 227–47. Berlin [Google Scholar], "Die deutschen Historiker im ersten Weltkrieg," 227–47. 48. Blok Blok, P.J. 1905. Duitschland en Nederland. Onze Eeuw, 1(5): 418–37. [Google Scholar], "Duitschland en Nederland," 418–37. For Blok and Lamprecht: Blaas Blaas, P.B.M. 1982. De prikkelbaarheid van een kleine natie met een groot verleden: Fruins en Bloks nationale geschiedschrijving. Theoretische Geschiedenis, 9: 271–303. [Google Scholar], "De prikkelbaarheid van een kleine natie met een groot verleden: Fruins en Bloks nationale geschiedschrijving," 286–7. 49. Vom Brocke Vom Brocke, B. 1985. "'Wissenschaft und Militarismus.' Der Aufruf der 93 'An die Kulturwelt!' und der Zusammenbruch der internationalen Gelehrtenrepublik im Ersten Weltkrieg". In Wilamowitz nach 50 Jahren Edited by: Calder, W.M. 649–719. Darmstadt [Google Scholar], "'Wissenschaft und Militarismus.' Der Aufruf der 93 'An die Kulturwelt!' und der Zusammenbruch der internationalen Gelehrtenrepublik im Ersten Weltkrieg," 649–719. 50. Van Werveke Van Werveke, H. 1972. Karl Lamprecht et Henri Pirenne. Handelingen van de Koninklijke Commissie voor Geschiedenis, 139: 39–60. [Google Scholar], "Karl Lamprecht et Henri Pirenne," 39–60 (for the quotation: 58) and Chickering Chickering, R. 1993. Karl Lamprecht: A German Academic Life (1856–1915) New Jersey [Google Scholar], Karl Lamprecht: A German Academic Life (1856–1915), 433–41. Cf. also Lyon, ed., "The letters of Pirenne to Lamprecht," 230–1 and Sproemberg, "Pirenne und die deutsche Geschichtswissenschaft," 427–38. 51. See Pirenne Pirenne, H. 1920. Souvenirs de captivité en Allemagne. (Mars 1916 – Novembre 1918). Revue des Deux Mondes, 55: 539–60, 829–58. [Google Scholar], "Souvenirs de captivité en Allemagne (Mars 1916–Novembre 1918)," 539–60 and 829–58, also issued separately (Brussels 1920), and Lyon and Lyon Journal de guerre of Henri Pirenne. 1976. Edited by: Lyon, B. and M. Amsterdam, New York and Oxford [Google Scholar], eds, The Journal de guerre of Henri Pirenne. See also Pirenne. Hommages et souvenirs, vol. 1, 111–14. 52. Kataloog van de tentoonstelling Henri Pirenne 1962. Kataloog van de tentoonstelling Henri Pirenne Brussels [Google Scholar], 15–16. On the Histoire de l'Europe: Violante Violante, C. 1997. La fine della 'grande illusione.' Uno storico europeo tra guerra e dopoguerra, Henri Pirenne (1914–1923). Per una rilettura della 'Histoire de l'Europe' Bologna Annali dell'Istituto storico italo-germanico, Monografia 31 [Google Scholar], La fine della 'grande illusione.' Uno storico europeo tra guerra e dopoguerra, Henri Pirenne (1914–1923). Per una rilettura della 'Histoire de l'Europe'. 53. , Flamenpolitiek en aktivisme. Vlaanderen tegenover België in de Eerste Wereldoorlog, 162–63. See also idem, "Het activisme na 70 jaar," 5–30. 54. Brugmans Brugmans, H. "Prof. Henri Pirenne." De Amsterdammer no. 2023, April 2, 1916, 2 [Google Scholar], "Prof. Henri Pirenne," 2; Colenbrander Colenbrander, H.Th. 1920. "Fredericq en Pirenne". In Studiën en aanteekeningen over Nederlandsche politiek (1909–1919) 206–9. The Hague [Google Scholar], "Fredericq en Pirenne," 206–9 (originally published in De Gids, April 1916) and Pirenne. Hommages et souvenirs, vol. 1, 112–13 and 123. Muller's significance for the deported Pirenne has been testified to by J. Cuvelier among others ("Souvenirs," in ibid., vol. 1, 62–3). 55. In the edition of Huizinga's correspondence, the first letter from the war years dates from 11 March 1917 (BW, vol. 1, 200–1, apart from vol. 1, 164); however, in his war diary Pirenne mentions as early as 5 April 1916 that he has received a letter from Huizinga (Journal de guerre, 54). For the relationship between Huizinga and Pirenne during these years, see also M. Boone Boone, M. 2008. "Henri Pirenne. Pinda-kaas, vakidiotie en "belgitude": een Belgische held?". In Helden bestaan! Opstellen voor Herman Pleij bij zijn afscheid als hoogleraar Historische Nederlandse Letterkunde aan de Universiteit van Amsterdam Edited by: Brinkman, H., Jansen, J. and Mathijsen, M. 291–9. Amsterdam [Google Scholar], "Henri Pirenne. Pinda-kaas, vakidiotie en 'belgitude': een Belgische held?," 291–9. 56. On this latter: BW, vol. 1, 223. Colenbrander was appointed professor of colonial history in Leiden in 1918. 57. On Huizinga and Jolles: Krul Krul, W.E. 1993. Huizinga in zijn brieven. Beeld en zelfbeeld. Tijdschrift voor Geschiedenis, 106: 23–37. [Google Scholar], "Huizinga in zijn brieven. Beeld en zelfbeeld," 193–211. 58. BW, vol. 1, 205, 207, 208, 209–10, 214, 220, 223 and 233, and , "Mensch en menigte in Amerika. Vier essays over moderne beschavingsgeschiedenis," in VW, vol. 5, 249–417. On Huizinga and America (including his American trip of 1926 and his second book on America, "Amerika levend en denkend. Losse opmerkingen," in VW, vol. 5, 418–89): idem, Amerika dagboek 14 april–19 juni 1926, ed. A. van der Lem; Kammen Kammen, M. 1987. "'This, here and soon.' Johan Huizinga's esquisse of American culture". In Selvages and Biases: The Fabric of History in American Culture 252–81. Ithaca, NY [Google Scholar], "'This, here and soon.' Johan Huizinga's esquisse of American culture," 252–81 (also in Schulte Nordholt and Swieringa Schulte Nordholt, J.W. and Swieringa, R.P., eds. 1982. A Bilateral Bicentennial: A History of Dutch–American Relations, 1782–1982 Amsterdam [Google Scholar], eds, A Bilateral Bicentennial: A History of Dutch–American Relations, 1782–1982, 199–226) and Krul, Historicus tegen de tijd, 177–207 (also in Van Berkel Van Berkel, K., ed. 1990. Amerika in Europese ogen. Facetten van de Europese beeldvorming van het moderne Amerika The Hague [Google Scholar], ed., Amerika in Europese ogen. Facetten van de Europese beeldvorming van het moderne Amerika, 86–108). 59. BW, vol. 1, 208. Cf. the polemic article from 1923, Huizinga Huizinga, J. 1948. "Noodwendig vertoog". In Verzamelde werken vol. 2, 22–34.