Portal de Periódicos da CAPES

S. Bogaart, Geleerde kennis in de volkstaal. Van den proprieteyten der dinghen (Haarlem 1485) in perspectief

2006; Utrecht University Library Open Access Journals (Publishing Services); Volume: 121; Issue: 3 Linguagem: Holandês

10.18352/bmgn-lchr.6468

2211-2898

C.P.H.M. Tilmans,

Multilingual Education and Policy

Dit Nijmeegse proefschrift onderzoekt de cultuurhistorische context waarin de Nederlandse vertaling van De proprietatibus rerum ontstond.Geschreven in de dertiende eeuw door de geleerde franciscaan Bartholomaeus Anglicus was deze natuurwetenschappelijke encyclopedie in oorsprong bedoeld voor de onderrichting van franciscanen in opleiding, als een naslagwerk voor hun training in het vele preken.Het werk kende een grote popularieit en kwam in heel verschillende milieus terecht.De Nederlandstalige versie is alleen bekend in een druk van 1485, die verscheen in de drukkerij van Jacob Bellaert, gevestigd te Haarlem.Bellaert staat bekend om de vele vertalingen die hij op de markt bracht, en om zijn voorliefde voor kostbare en prestigieuze uitgaves.De auteur vermoedt dat Bellaert zelf het initiatief tot de vertaling heeft genomen, er zijn geen sporen van eerder circulerende vertalingen.De vertaler, ene Jacobmaar dat dit Bellaert zelf was, is niet waarschijnlijkwerkte met een origineel handschrift van De proprietatibus rerum, dat nauwe verwantschap vertoont met een handschrift dat zich thans in de universiteitsbibliotheek van Glasgow bevindt, het Manuscript Ferguson 234.Bellaerts Van den proprieteyten der dinghen was een prestigieuze uitgave zowel in het folio-formaat als in de decoratie met houtsneden.Er zijn nu nog 58 incunabelen bewaard, verspreid over vooral universiteitsbibliotheken in Europa en de Verenigde Staten; ongeveer een vijfde deel van deze bewaard gebleven exemplaren is gedecoreerd met penwerk, gerubriceerde hoofdletters en ingekleurde houtsnedes.Bellaert liet het boek voor meerdere klanten inbinden en decoreren bij collega's in de stad.Het penwerk dat we tegenkomen, is Haarlems (afbeelding op 67).Uit een exemplaar, bewaard in de universiteitsbibliotheek in Amsterdam, blijkt dat hij zaken deed met de ook in de Haarlemse Kruisstraat gevestigde 'Cornelis de Boeckbinder'.Onderzoek naar de receptie van Anglicus' geleerde encyclopedie heeft uitgewezen dat dit werk vooral werd geraadpleegd voor bijbelexegese, voor het maken van preken en voor medische kennis in die tijd.Met de receptie van de Nederlandse vertaling ligt dit wat anders.We kunnen hier een onderscheid maken tussen het beoogde en het feitelijke publiek.Over het beoogde publiek vinden we in de tekst zelf weinig, aldus Bogaart.Wat de inhoud en het niveau betreft worden er weinig concessies gedaan en wordt de originele Latijnse tekst trouwhartig gevolgd.Ook bevat de Nederlandstalige