Portal de Periódicos da CAPES

W. van 't Spijker, R. Bisschop, W.J. op 't Hof, Het puritanisme. Geschiedenis, theologie en invloed

2002; Utrecht University Library Open Access Journals (Publishing Services); Volume: 117; Issue: 1 Linguagem: Holandês

10.18352/bmgn-lchr.5620

2211-2898

G.J. Schutte,

Groot-Brittannië kende in de zestiende en zeventiende eeuw een geschiedenis met eigen kerkelijke en politieke elementen.Eén daarvan was het puritanisme.De puriteinen wilden de Anglicaanse kerk zuiveren.Dat betekende in de toenmalige samenhang van kerk, staat en samenleving automatisch een politiek program.Hoogtepunt van hun invloed was ten tijde van Cromwells republiek.Hoewel ontstaan en gevormd door de Britse omstandigheden en geschiedenis, waren de puriteinen sterk beïnvloed door de Geneefse kerkopvatting en calvinistische theologie; met het continentale protestantse piëtisme waren er duidelijke relaties.Met name in de zeventiende eeuw bezaten puriteinse opvattingen en mentaliteiten een sterke uitstraling, niet alleen in de Engelse koloniën in Noord-Amerika maar ook op het vasteland van Europa, zeker in Nederland.Er bestaat een immense massa literatuur over het puritanisme en zij neemt haast nog dagelijks toe.De belangrijkste bevindingen ervan zijn verwerkt in Het puritanisme.Geschiedenis, theologie en invloed.Het is een helder en handig overzichtswerk.Het opent met een historisch overzicht van de ontwikkelingen in Engeland van de hand van R. Bisschop, dat begint met Wyclif en wordt voortgezet tot en met de regering van Mary en Willem in, gevolgd door de ontwikkeling van het puritanisme in Noord-Amerika op hoofdlijnen.Bisschops honderd bladzijden zijn een zaakrijk handboek vol namen en feiten.Maar wel helder geschreven; historiografische problemen en discussiepunten worden aangeduid, gevolgd door verwijzing naar de juiste literatuur.Een betrouwbare en handige inleiding dus.De volgende 150 bladzijden zijn gewijd aan de theologie van de puriteinen.Want voor de meeste puriteinen was dat theologisch aspect van wezenlijke betekenis, aldus de these van de openingszin van W. van 't Spijker; theologie soms in de vorm van wetenschappelijke bestudering van de bijbel, vaker in de vorm van omgang met de bijbel als bron van levenswijsheid voor individu of gemeenschap.Beide hadden Engelse wortels, maar waren tegelijkertijd sterk gestempeld door de continentale reformatorische theologie.Geen wonder, want de vroegste generatie puriteinen leefden vaak jaren in ballingschap in protestantse centra als Emden, Frankfurt en Genève.Van 't Spijker laat vervolgens aan de hand van de levens en opvattingen van voorgangers als Cartwright, Travers, Perkins, Owen, Baxter, Bunyan, Rutherford en Hooker zien hoe de puriteinse theologie zich ontwikkelde en hoe deze ook vele variaties en richtingen ging vertonen, in belijdenis, kerkopvatting en liturgie.Het meest spannende onderdeel van zijn deskundige overzicht is naar mijn gevoel het hoofdstuk over 'puriteinse patronen'.Het is een analyse van de spiritualiteit en gedragspatronen van de puriteinen.Daar vinden theologie en christelijk leven elkaar, norm en feit, voorschrift en sociologie, religie en psychologie.Het is een hoofdstuk waarin puriteinse kenmerken als gezinsgodsdienst en strenge Sabbatsrust verbonden worden met de kenmerkende zelfbeproeving en de obsessie voor het dagboek als een soort protestantse biecht, om gezamenlijk hun bron en rationalisering te vinden in de puriteinse theologie.In het derde gedeelte van Het puritanisme beschrijft W. J. op 't Hof de internationale uitstraling van het Engelse puritanisme in respectievelijk Nederland, Duitsland en Zwitserland, en van daaruit in de rest van Europa.Naast vluchtelingen, militairen, kooplieden, hoogleraren en