Portal de Periódicos da CAPES

Veranderingen in de argumenten voor religieuze tolerantie en godsdienstvrijheid in de zestiende en zeventiende eeuw

1976; Utrecht University Library Open Access Journals (Publishing Services); Volume: 91; Issue: 2 Linguagem: Holandês

10.18352/bmgn-lchr.1932

2211-2898

Hans R. Guggisberg,

Religion and Society Interactions

De systematische discussie over het probleem der godsdiensten gewetensvrijheid begon in Europa in het tijdperk van het humanisme en de reformatie. Zij leidde reeds in de zestiende en zeventiende eeuw op verschillende plaatsen tot het ontstaan van praktische en wettelijk gefundeerde regelingen met betrekking tot de vreedzame coexistentie van verschillende godsdiensten onder hetzelfde staatsgezag. Zoals iedereen wel weet, kon de godsdienstvrijheid pas geconsolideerd worden in een reeks van algemene en voor de scheppers van liberale en democratische constituties bindende mensenrechten, nadat door het rationalisme der Verlichting een geseculariseerd fundament voor de argumentatie gelegd was. Het zogenaamde 'confessionele tijdperk', dat ons hier in het bijzonder interesseert, blijft in de geschiedenis van de religieuze tolerantie ondanks al zijn opmerkelijke resultaten toch wel over het geheel genomen een periode waarin men begon met het bijeenbrengen van argumenten, een tijd van voorlopige oplossingen en van tegenslagen. Zonder te discussieren over de periodisering van de Europese geschiedenis is het zeker wel geoorloofd bij de studie van ons onderwerp te denken aan wat Ernst Troeltsch aan het begin van de twintigste eeuw over de kenmerken van dit tijdperk heeft gezegd: het behoort niet meer tot de middeleeuwen, maar het is ook nog geen nieuwe tijd in de zin dat het een directe en ononderbroken samenhang vertoont met de moderne Europees-Amerikaanse cultuur. Telkens wanneer de hedendaagse lezer te doen heeft met eigentijdse bijdragen tot de discussie over de tolerantie in de zestiende en zeventiende eeuw, betreedt hij een gedachtenwereld, die van hem een zorgvuldig inwerken en een nauwkeurige tekststudie vereist, omdat vooral het theologische, maar ook het politieke en filosofische 'raisonnement' niet meer zonder meer deel uitmaakt van zijn denkwereld. Zoals in alle andere domeinen van de ideeengeschiedenis is er ook hier een methodologisch probleem, waarop de Engelse historicus Quentin Skinner een paar jaar geleden in een briljante formulering heeft gewezen: de teksten, die wij bestuderen, kunnen van ons